12- به زیارت می رویم تا مشکلاتمان برطرف ودعاهایمان اجابت شود
یکی از آثار و برکات زیارت که معمولا مورد توجه همه ی زائرین هست اجابت خواسته ها و رسیدن به حاجات است . از آنجا که خداوند برای حجت های خویش جایگاه رفیعی قائل شده و آنان با بندگی خویش این جایگاه رفیع را ارتقاء عظیمی بخشیده اند؛ دعا در محضر ایشان و در آستان ملکوتیشان بسیار بسیار به اجابت نزدیک است و این حقیقتی است که هم در روایات بارها به آن اشارت رفته و هم بیشمار توسط زائرین تجربه شده است .
بیمارانی که در بارگاه ملکوتی معصومین شفا یافته اند ، گرفتارانی که گره از کارشان گشوده شده و دردمندانی که دردهای ظاهری و باطنیشان مداوا گشته است ، از شماره بیرون اند.
« مولای من گواهی میدهم که هرکس به واسطه ی تو از خداوند حاجت بخواهد به شرط آنکه به مقام تو معرفت داشته باشد ، جز با برآورده شدن حاجتش باز نمی گردد.پس شفیع من باش نزد خداوند در برآوردن حاجاتم و آسان ساختن امورم و برطرف شدن گرفتاری هایم و آمرزش گناهانم و گشایش یافتن روزیم و طولانی شدن عمرم و برآورده شدن خواسته هایم در دنیا وآخرت » (زیارت امیرالمؤمنین علیه السلام )
آری کسی که در یکی از این آستان های مقدس دست گدایی به درگاه پروردگار برمی دارد و با تضرع و دل شکستگی حاجت شرعی خویش را می طلبد ، خداوند اجابتش می فرماید و دیر یا زود حاجتش را کرامت می فرماید . البته برای تحقق این امر ، وجود شرایط و فقدان موانع ضرورت دارد . گاهی ما معرفت لازم به حق معصوم را نداریم و این ما را از اجابت دعایمان محروم می کند ؛ زمانی خود ما راه افاضه ی فیض الهی و اجابت دعای خویش را سد کرده ایم و گاه آنچه طلب می کنیم به خیر و صلاح ما نیست و ما از این نکته غافلیم در حالیکه خدای متعال و حجّت او که به وی متوسل شده ایم از حقایق پشت پرده ی غیب و نیز از وقایع آینده آگاه و با خبرند و در عین این که از اعطای آنچه به مصلحت هست دریغ نمی ورزند ، از دادن حاجتی که خیر ما درآن نیست خودداری می کنند و یا آن را تا زمانی خاص به تاخیر می اندازند .
گذشته از این مطلب باید توجه داشته باشیم همین که اهل بیت به ما اجازه داده اند به حضورشان برسیم ، آن قدر ارزشمند است که قابل تصور نیست؛ چه در این تشرفات حوائج دنیوی ما نیز روا شود و چه نشود .
البته بازهم یادآوری می کنیم که چنانچه معرفت لازم به معصوم در ما باشد و مانع دیگری نیز در کار نباشد ، اجابت دعا در آستانه ی مبارکه ی معصوم حتمی است .
توجه به یک نکته ی دیگر نیز ضروریست و آن اینکه همواره باید انگیزه ی اصلی زائر از زیارتش ، قصد قربت و رضای پروردگار باشد هر چند می تواند یکی از آثاری که از زیارت ، مد نظر اوست شفای بیماری یا رفع گرفتاری دیگری باشد .
خواهش های دنیوی ، با قصد قربت هیچ منافاتی ندارند و طلب آنها در محضر امام، بیانگر گدایی انسان بر درگاه این عزیزان و نشانه ی تعظیم در برابر عظمت ایشان است ؛ اما والا ترین و عالی ترین انگیزه همواره کسب رضایت خدای متعال است .
در فرازی از زیارت امام حسین(علیه السلام ) به زیبایی به همه ی حوائج و خواسته ها اشاره کرده چنین عرض می کنیم : «پروردگارا … به وسیله ی زیارتم مرا به آرزویم برسان و خواسته ام را به من عطا فرما و نیازهایم را برآورده ساز و مرا نا امید برنگردان و دعایم را بی تاثیر قرار مده و مرا از اجابت همه ی دعاهایی که درباره ی امور دین و دنیا و آخرتم کردم آگاه فرما و مرا در شمار آن بندگانت قرار ده که بلاها و بیماری ها و فتنه ها وآسیب ها از آنان دور فرمودی و از آن ها که در عافیت زنده می داری و در عافیت می میرانی و در عافیت وارد بهشتشان می سازی و در عافیت از آتش پناهشان می دهی .»
اما حاجت خواهی در محضر معصوم به چند شیوه انجام می گیرد :یکی اینکه خداوند را به گل روی ولیش سوگند می دهیم که حاجت ما را برآورده سازد؛ ودیگر آنکه از خود معصوم حاجت می خواهیم که این خواستن از معصوم خود دونوع است : اول آنکه از او می خواهیم که خواسته ی ما را از پروردگار طلب کند و به عبارت دیگر برایمان دعا کند و باور داریم که نزد خدا آنچنان احترام و ارزشی دارد که دعایش رد نمی شود اما نوع دوم آن است که از خود معصوم می خواهیم که حاجت و خواسته ی ما را برآورده سازد ؛ چرا که معتقدیم که خداوند متعال اجازه ی هرگونه تصرفی را در عالم امکان به حجت های خویش عنایت فرموده است و این بزرگواران نه مستقلا بلکه به اذن و خواست خداوند ، قدرت دارند حاجت ما را برآورده سازند
13- به زیارت می رویم تا از اهل بیت سپاس گزاری کنیم
در اینکه ما بندگان در نعمتهای الهی غوطه وریم ، هیچ تردیدی نیست و لزوم شکرگزاری به درگاه حضرت حق را هر انسان عاقلی به خوبی درک می کند . در میان این همه نعمتهای بی شمار پروردگار ، معرفت او و حجت هایش از اعظم نعمتهاست که نه بزرگی آن قابل فهم و درک ماست و نه شکرگزاری از آن ازعهده ی ما ساخته است.
اینکه خداوند بزرگ نمایندگانش را به ما شناسانده و دل هایمان را از محبت این عزیزان لبریز فرموده است ، در جای خود شکر بی حد می طلبد و سپاس بی اندازه .
اما اینکه توفیق دیدار با حجت خویش را نصیب زائر ساخته نعمتی است ورای معرفت و محبت که سپاس گزاری جداگانه لازم دارد و بر زائر لازم است که در طول سفر زیارتی ، مکرر شکرگزار این لطف حضرت حق باشد .
« سپاس خدای را که مرا به ولایت تو رهنمون گشت و زیارتت را ارزانیم فرمود و آمدن به سوی تو را برایم آسان نمود .»( فرازی از زیارت امام حسین علیه السلام )
ما آنچه که در این مقام ، قصد اشاره به آن را داریم ،تشکر و سپاس گزاری از واسطه ی نعمت یعنی معصوم است . ما در زیارت ، به آستان کسی پای می گذاریم که هر آنچه از الطاف الهی به ما رسیده ، از مسیر او گذشته و از دستان پرمهر او عبور کرده و اجازه ی رسیدن به ما را یافته است .
معصوم ، خلیفه ی خدا در زمین و نماینده ی او دربین بندگانش می باشد و به بیانی همه کاره ی پروردگار در روی زمین است . همه چیز عالم از باریدن باران گرفته تا رویش گیاهان و نزول روزی بندگان ، همه و همه به واسطه ی معصوم تحقق می یابد. عطای نعمتهای مادی ، جسمی ، دنیوی و نیز روحی ، معنوی و اخروی به دست مبارک حجت خدا صورت می گیرد .
خداوند به حجج خویش چنین فرموده است که :« این عطای ماست ، به هر کس خواهی ببخش و از هر کس خواهی امساک کن »( سوره ص/ آیه 39)
آری همه ی ما عمریست بر سر سفره ی این بزرگواران نشسته ایم .
« خداوند فقط به سبب شما باران نازل می کند و به برکت وجود شما آسمان را نگاه می دارد که بر زمین نیفتد (نظم موجود بین آنها حفظ شود) و به واسطه ی شما ناراحتی ها را رفع می کند و گرفتاری ها را از بین می برد.» (فرازی از زیارت جامعه کبیره)
حال آیا سزاوار نیست که یکی از انگیزه های ما از زیارت اهل بیت ، تشکر و سپاسگذاری از ایشان باشد . سپاس به خاطر همه ی الطافشان چه آن ها که فهمیده ایم و چه آن ها که توفیق درکش را نیافته ایم
و سپاس جداگانه به خاطر اینکه ما را با خود آشنا کرده ،به درگاه خویش پذیرفته اند و عنایتمان فرموده اند که یقین داریم فیض زیارت نیز به امضای خود این عزیزان شامل حال ما می گردد.
درست است که امروز حضرت ولی عصر (علیه السلام ) زمام امور عالم را به دست دارند و تمام فیوضات الهی به دست مبارک ایشان به مخلوقات می رسد ولی سایر معصومین نیز در این فیض رسانی نقش دارند و شکرگذاری از همه ی این بزرگواران شرط عقل ، ادب و انصاف است.
14- به زیارت می رویم تا ازپاداش الهی آن بهره مند شویم
یکی از مهم ترین انگیزه ها برای زیارت اهل بیت ،بهره مند شدن از پاداش اخروی است که ازسوی حضرت حق به عبادات مقبول تعلق می گیرد .
«پروردگارا من به زیارت اولیای تو رو آوردم درطلب پاداش تو و به امید آمرزش و احسان بی کرانت»
در برخی روایات صراحتا پاداش زیارت ،بهشت دانسته شده و این چیزی است که رغبت انسان را به این عمل شریف دوچندان می کند .
ناگفته پیداست که برای بهره مندی از این پاداش باید شرایط قبولی زیارت فراهم باشد و گرنه زیارتی که مورد قبول واقع نشود شامل چنین اجر و پاداشی نخواهد بود .بنابراین زائر، بیش ازآنکه به کمیت زیارتش بیندیشد و به اعمال و آداب معمول عنایت بورزد ، باید همّ خویش را مصروف کیفیت زیارت کند که شرط قبولی آن است .
به راستی حیف است عملی با این همه آثار و برکات که به برخی از آن ها اشاره کردیم با غفلت از ملاک های قبولی به یک سری آداب ظاهری تبدیل شود .
خداوند متعال به لطف و کرم خویش باب قبولی را به روی اعمال بندگان باز نموده و در بسیاری از موارد کاستی های عبادات را نادیده می گیرد پس جای یاس و نومیدی نیست . اما درعین حال زائر باید در حد توان خویش از این عمل نیکش مراقبت کند و شرایط قبولی را فراهم آورد .پس تعداد دفعاتی که انسان به زیارت اهل بیت می رود و ساعاتی که در حرم این بزرگواران صرف می کند ، ملاک ارزش عمل نیست بلکه پاسخ معصوم به سلام یک زائر و مهر قبولی بر زیارت او ، هر چند کوتاه و مختصر باشد ملاک قدر و ارزش عمل اوست.
گاهی ممکن است عمل ما صحیح باشد اما مورد قبول واقع نشود . چون صحیح بودن عمل به معنای درست بودن شرایط فقهی است ؛ اما مقبول بودن چیزی ورای این هاست . در واقع باید گفت هر عمل مقبولی یقینا صحیح نیز بوده است اما هر عمل صحیحی لزوما مقبول نیست .
مهم ترین شرط قبولی زیارت ،چنانچه پیش تر نیز اشاره کردیم معرفت است که بدون آن زیارت مانند جسمی است بی جان . آنچه می تواند مارا سزاوار فضل الهی سازد و بهشت برین را به واسطه ی زیارت اولیائش روزیمان سازد، معرفت است .
به این روایت شریف بنگرید :امام صادق )علیه السلام ) درمورد فضیلت زیارت امام رضا )علیه السلام ) می فرمایند : « پاره ی تن من درسرزمین خراسان در شهری که به آن طوس می گویند، شهید می شود. هر کس با معرفت به حق او به زیارتش برود ، روز قیامت او را با دست خویش وارد بهشت می کنم. راوی سوال می کند : معرفت به حق اوچیست ؟ فرمودند : اینکه او را امام واجب الاطاعة بداند …» (عیون اخبارالرضا 2/ 259)
در ارتباط با معرفت در گفتار نخست ، مطالب مهمی ارائه شد که توصیه می کنیم یک بار دیگر با این نگاه که قبولی زیارت مشروط به چنین معرفتی است ، آن مبحث را مطالعه فرمایید .
موانع قبولی زیارت :
در اینجا به چند مانع از موانعی که سبب می شود زیارت ما مورد قبول پروردگار واقع نشود و با وجود تحمل سختی های سفر از این همه برکات بی بهره بمانیم، اشاره می کنیم به امید آنکه به طور جدی در رفع این موانع بکوشیم :
۱- بی پروایی درارتکاب گناه : یکی از موانع مهم قبولی هرعمل عبادی اصرار برگناه ،عدم توبه و رعایت نکردن حریم های الهی است . بدون تردید تقوی شرط قبولی عمل است.
قرآن کریم به صراحت می فرماید «خداوند(عمل نیک را) فقط و فقط از اهل تقوی می پذیرد .» (سوره مائده ،آیه ۲۷)
تقوی به معنای پروا داشتن از پروردگار است و به انجام واجبات و پرهیز ازمحرمات اطلاق می شود .انسان متقی خود را مجاز به ارتکاب هیچ یک از محرمات الهی نمی داند و مراقب است که از خط قرمزها عبور نکند اگرهم احیانا غفلتی پیش آمد و مرتکب گناهی شد فورا پشیمان می شود و با توبه باز می گردد.
زائر اهل بیت باید به چنین روحیه ی خویشتن داری و پرهیزکاری آراسته باشد تا زیارتش مقبول درگاه حضرت حق واقع شود. کسی که به راحتی عنان از کف می دهد و بی مهابا گناه می کند و پس از ارتکاب گناه پشیمان نمی شود و به فکر بازگشت و جبران نمی افتد نباید امید به قبولی زیارتش داشته باشد .
ناگفته پیداست که زائر باید در طول سفر زیارتی بیش از همیشه مراقب رفتارهایش باشد چرا که ارتکاب گناه در محضر معصوم ، زشتی آن را مضاعف می سازد.
افرادی که حتی در سفر زیارتی نیز نگاهشان را کنترل نمی کنند و بانوانی که زینت کرده و با پوشش نامناسب به حرم معصوم می روند ، بدون شک حرمت امامشان را شکسته و به ایشان توهین کرده اند.
2- ریا وخود نمایی : یکی از مهم ترین موانع قبولی عمل صالح ،ریاکاری و خودنمایی است . به بیان دیگر یکی از شروط قبولی عمل صالح،خلوص نیت است . عمل خالص عبادتی است که فقط برای رضای خدای متعال انجام گیرد .
یکی از مراتب شرک ،شرک درعبادت است . به این معنا که انسان عبادتی را انجام می دهد اما تنها قصدش از آن رضایت خداوند نیست ؛ بلکه به رضایت و خوش آمد دیگران نیز نظر دارد و این ریاکاری سبب بطلان کامل عمل و عدم پذیرش آن از سوی خدای تعالی می شود.
در حدیث قدسی آمده است که خدای عزوجل می فرماید: «من بهترین شریکم ؛هر که در عملش دیگری را با من شریک کند ، من از او نمی پذیرم مگر اینکه عملی خالص برای من باشد.» ( اصول کافی/ باب ریا / حدیث ۹ )
یکی از بهترین راه های حفظ خلوص نیت انجام پنهانی عبادات است اما از آنجا که زیارت عملی است که به سختی می توان آن را مخفی نگاه داشت ،به شائبه ی ریا نزدیکتر است و به همین جهت بیش از سایراعمال مراقبت از نیت زیارت لازم است. زائری که به قصد پرکردن چشم مردم و کسب تعریف و تمجید آن ها به زیارت می رود ؛ انتظار قبولی زیارتش انتظار بی جایی است .
اخلاص ، گوهر ارزشمندی است که از آغاز تا انجام و حتی پس از اتمام زیارت ، باید به شدت از آن مراقبت شود . در هر یک از این مراحل ممکن است در اثر غفلت و بی توجهی ، زائر به ریاکاری آلوده شود و خلوص نیتش را از دست بدهد. همواره به یاد داشته باشیم که فرموده اند :» نگه داری از عمل به مراتب دشوارتر از انجام عمل است. » (اصول کافی / باب ریا حدیث۱۶ )
3- برعهده داشتن حق الناس : از دیگر موانعی که بر سر راه قبولی همه ی عبادات ما از جمله زیارت قرار دارد ،حق الناس است که متاسفانه معمولا از آن غفلت می کنیم . رعایت حقوق دیگران وادی گسترده ایست که توجه به آن در تمام طول عمر ضروریست . تجاوز به حقوق دیگران گاه به شکل حرام خواری خود را نشان می دهد و گاه به صورت بدخلقی با مؤمنین و نیت سوءداشتن نسبت به آنان که بدون تردید هر دو موجب ابطال عبادات است و رعایت هر دو نکته به ویژه در سفرهای زیارتی از اهمیت خاصی برخوردار است .
باب وسیعی از حق الناس در گناهان زبانی جلوه می کند . غیبت و بازگوکردن عیوب پنهانی مؤمنین یا تهمت زدن و نسبت بی مورد دادن به آنان و نیز آزار زبانی مؤمنین از تمسخر گرفته تا شماتت و تحقیر از این دست هستند و صد البته در این زمینه تفاوتی بین اعضای خانواده، آشنایان و سایر مؤمنین وجود ندارد.
از درگاه پروردگار متعال عاجزانه مسئلت می کنیم ما را از شر این موانع مصون بدارد و عبادات ناقابل و پر از نقص ما را به فضل خویش پذیرا شود.
4- عجب وخودپسندی : از دیگر آفاتی که ممکن است عبادات ما از جمله زیارت به آن گرفتارشود ، عجب است . عجب به معنای بزرگ پنداشتن عمل صالح و کامل و بدون نقص دیدن آن است که گاهی باعنوان «خروج از حد تقصیر»از آن یاد می شود.
مؤمن باید همواره خود را در پیشگاه خداوند مقصر ببیند چرا که هیچ بنده ای به معنای حقیقی از عهده ی بندگی بر نمی آید و همواره عبادات ما در پیشگاه خداوند ناچیز و ناقص هستند . توجه به این حقیقت ما را از عجب دور می کند. انسان خودپسند ، ازعمل عبادی خویش بسیار شاد می شود و با غرور به عمل خویش می بالد و این حالت با روح بندگی که تواضع و گدایی است منافات دارد.
حق آن است که توفیق انجام یک عبادت از جهات مختلف ، فقط به لطف پروردگار دست می دهد و بدون عنایت او ممکن نیست . حال چنانچه شادی مؤمن از این جهت باشد که مشمول عنایت پروردگارش شده و توفیق بندگی یافته، این عجب نیست ولی چنانچه فراموش کند که به توفیق الهی موفق به انجام عبادتی چون زیارت شده و آن را منتسب به خود بداند ؛ این نشانه خود پسندی است و سبب نابودی عمل می شود . چنین فردی خود را از حضرت حق طلبکار می پندارد و نه به فضل و رحمت او بلکه به عمل خویش بسیار امیدوار است و به عبادت خویش میبالد .
زائر اهل بیت باید در طول زیارت و پس از آن مراقب این رذیله باشد . توفیق زیارت را از جانب حضرت حق بداند و به آن اتکا نکند. همواره نقص عملش را به خویش یادآوری کند و از بابت قبولی عملش در پیشگاه خداوند ، نگران باشد و تنها به فضل و رحمت او امید ببندد.اساسا یکی از نکات قابل توجه در بحث قبولی عمل صالح همین گدایی و در خواست از خدای بزرگ است .
ما درحین زیارت از معصومی که به زیارتش شتافته ایم خاضعانه می خواهیم زیارت و سلام ما را به محضر شریفش بپذیرد وما را دست خالی روانه نسازد و از پروردگار بزرگ نیز عاجزانه درخواست می کنیم که به احترام و عظمت حجت خویش ،عرض بندگی نا قابل ما را قبول فرماید و اشکالات و کمبود هایش را به لطف خویش نادیده انگارد و ما را از همه ی آثار و برکات زیارت به ویژه اجر و پاداش اخروی آن بهره مند نماید .
آداب زیارت :
به نظر می رسد اکنون که از آثار و برکات زیارت و نیز موانع قبولی آن آگاهی یافتیم اشاره ای به برخی از آداب زیارت خالی از لطف نباشد.
می دانیم که برای روبرو شدن با هر انسان بزرگ و شریفی ، سزاوار است انسان مؤدب به آداب باشد و هر چه منزلت دیدار شونده بالاتر باشد ، ادب حکم می کند آداب و تشریفات بهتر رعایت شود و حرمت و احترام او بیشتر حفظ شود ؛ حال ناگفته پیداست که وقتی به دیدار حجت خدا می رویم چه اندازه رعایت آداب اهمیت می یابد.
1- اولین ادب دیدار با معصوم ، طهارت جسم است که مقدمه ای است برای طهارت روح . به همین جهت سفارش شده زائر پیش از ورود به حریم معصوم ، غسل زیارت انجام دهد و پاک و طاهر به دیدار وی مشرف شود.
2- لازم است در مسیر تشرف تواضع و ادب رعایت شود . توجه قلبی به ساحت مقدس معصوم و مشغول بودن زبان به ذکر، آمادگی ما را در بهره مندی از نظر عنایت امام بیشتر می سازد.
3- عقل و ادب حکم می کند بدون اجازه پا به هیچ حریمی نگذاریم چه رسد به حریم معصوم . کسی که عظمت این آستان های باشکوه را درک کرده باشد هرگز به خود اجازه نمی دهد بدون رخصت وارد شود . زائر می تواند در آستانه ی ورود یکی از اذن دخول های ذکر شده در مفاتیح الجنان را به قصد رعایت ادب وکسب اجازه بخواند .
4-حضور در کنار مضجع شریف معصوم خود به معنای زیارت است و در حین دیدار می توان با هر زبان و گویشی به ایشان سلام داد و سخن گفت ، اما تردیدی نیست که ما شیوه ی درست عرض ارادت وسخن گفتن با معصوم را نمی دانیمبه همین جهت بهترین کار خواندن متن زیارتهایی است که از خود این عزیزان به دست ما رسیده که بهترین و کامل ترین آنها زیارت جامعه ی کبیره و زیارت امین الله است.
پس از زیارت دو رکعت نماز زیارت خوانده و پاداش آن به معصوم هدیه می شود.
5- تلاوت قرآن کریم در حرم معصومین ، عبادت بسیار ارزشمندی است که نباید از آن غفلت کرد.
6- لعن و نفرین بر ظالمین و قاتلین اهل بیت از اعمال ارزشمند در محضر معصومین است و نشانه ی تبری می باشد که از شروط ایمان است.
7-اطراف ضریح مطهر گشتن و بوسیدن آن در زمانهای خلوت مستحب است اما مواقع ازدحام جمعیت این کار موجب آزار سایر زائرین شده و مطلوب و پسندیده نیست و چه بسا منجر به بی احترامی به امام شود.
8- نیابت از اهل ایمان از جمله پدر و مادر و دیگر عزیزان در زیارت معصومین و دعا برای آنان عملی شایسته است و صد البته از همه بالاتر و والاتر به جای آوردن زیارت به نیابت از مولا و سرورمان حضرت ولی عصر)علیه السلام)می باشد که سبب کمال بهره برداری از دیدار معصوم و جلب نظر عنایت ایشان است و در هر حال سزاوار است دعا برای تعجیل در فرج حضرت در راس دعاهای ما قرار گیرد.
در پایان ، این هدیه ی ناچیز را به نیابت از مولای بزرگوارم امام عصر(علیه السلام) به محضر مقدس حضرت امام رضا (علیه السلام) تقدیم می دارم و از خداوند متعال عاجزانه مسئلت دارم این بنده ی روسیاه و همه ی کسانی که با ارادت به اهل بیت این سطور را می خوانند در دنیا از زیارت و در آخرت از شفاعتشان بهره مند فرماید.
والسلام